Thâm Quyến, một đặc khu kinh tế nổi bật của tỉnh Quảng Đông, đang nổi lên như một biểu tượng của làn sóng đô thị hóa công nghệ cao tại Trung Quốc. Với hàng loạt đột phá công nghệ trong lĩnh vực đô thị thông minh, thành phố này đã trở thành một “phòng thí nghiệm” cho các mô hình đô thị tương lai, nơi các dịch vụ thông minh đã tích sâu vào đời sống thường nhật của người dân.

Một trong những đột phá đáng chú ý gần đây là việc Thâm Quyến chuẩn bị khai trương cửa hàng robot 6S đầu tiên trên thế giới vào cuối tháng 7 này. Cửa hàng này sẽ cung cấp các dịch vụ bán, bảo trì và nâng cấp robot, hứa hẹn tạo ra bước ngoặt trong thị trường dịch vụ robot toàn cầu. Không dừng lại ở đó, Thâm Quyến cũng đang xúc tiến xây dựng khu phố và nhà hát với những trải nghiệm hoàn toàn do robot phục vụ. Du khách có thể trải nghiệm mát-xa bằng robot, châm cứu robot, nếm món bánh kẹp truyền thống kiểu Trung Quốc do robot làm, thưởng thức BBQ do robot phục vụ, thậm chí cả hiệu thuốc vận hành bằng robot.

Những đột phá này đã giúp Thâm Quyến vượt qua 429 thành phố từ 64 quốc gia và vùng lãnh thổ để giành giải thưởng Thành phố thông minh Thế giới 2024 tại Hội nghị Thế giới về thành phố thông minh (SCEWC) tổ chức ở Barcelona, Tây Ban Nha vào tháng 11/2024. Thâm Quyến đã chứng minh năng lực đổi mới toàn diện ở nhiều lĩnh vực như công nghệ, giao thông, năng lượng, môi trường, quản trị, kinh tế, hạ tầng và mức sống người dân.

Hệ thống quản trị thành phố thông qua nền tảng ‘digital twin’ (đô thị song sinh số) là một trong những điểm nổi bật của thành phố. Tính đến cuối năm 2024, Thâm Quyến đã xây dựng kho dữ liệu số gồm 10.000 mô hình thông tin công trình (BIM) của các công trình quan trọng, chia làm 3 phân mục chính và 25 tiểu mục quản trị, với hơn 4.000 dịch vụ dữ liệu. Ứng dụng này đã tạo nên 200 kịch bản điều hành đô thị thực tế.

Thâm Quyến đang hướng tới xây dựng “thành phố ba trụ cột”: chính quyền điện tử, kinh tế số và công dân số, mô hình mà chính quyền địa phương đặt mục tiêu hoàn thành vào năm 2025 để trở thành thành phố thông minh mẫu mực toàn cầu.

Không chỉ riêng Thâm Quyến, hàng loạt thành phố khác trên khắp Trung Quốc đang chạy đua số hóa đô thị nhằm tối ưu quản trị và nâng cao chất lượng sống cho người dân. Tuy nhiên, việc triển khai rộng rãi các công nghệ đô thị thông minh vẫn đối mặt với không ít thách thức.

Thâm Quyến đang thử nghiệm mô hình “City in the Cloud” (Thành phố trên nền tảng đám mây), một hệ sinh thái quản trị hoàn toàn số hóa, nơi dữ liệu từ giáo dục, y tế, giao thông đến thủ tục hành chính đều được kết nối và xử lý tập trung trên nền tảng điện toán đám mây. Hội nghị Thế giới về thành phố thông minh và các dự án tương tự đang mở ra những cơ hội mới cho sự phát triển của đô thị thông minh trên toàn thế giới.

Để giảm thiểu ô nhiễm không khí, hàng chục thành phố trên toàn thế giới đang tăng cường các quy định đối với phương tiện giao thông chạy bằng xăng dầu thông qua việc thiết lập vùng phát thải thấp (Low Emission Zones – LEZ) hoặc vùng không phát thải (Zero-Emission Zones – ZEZ). Các vùng LEZ chủ yếu tập trung vào việc thắt chặt tiêu chuẩn khí thải cho xe động cơ đốt trong, trong khi ZEZ chỉ cho phép các phương tiện không phát thải, như xe điện, xe đạp và người đi bộ, được di chuyển tự do.

Theo Viện Tài nguyên Thế giới (WRI), chính sách ZEZ không chỉ giúp giảm đáng kể khí thải mà còn mang lại lợi ích môi trường và kinh tế. Nếu được thiết kế một cách hợp lý, ZEZ có thể giúp giảm số lượng xe lưu thông, giảm tắc nghẽn giao thông và thúc đẩy sự phát triển của thị trường xe điện. Tuy nhiên, ZEZ cũng đối mặt với một số lo ngại về tác động kinh tế – xã hội, đặc biệt là liên quan đến chi phí mua xe điện và khả năng tiếp cận các dịch vụ vận chuyển của người dân thu nhập thấp.

Một số thành phố trên thế giới đã bắt đầu triển khai ZEZ, bao gồm Rotterdam, Amsterdam (Hà Lan), London, Oxford (Anh), Brussels (Bỉ), Santa Monica, Los Angeles (Mỹ), Oslo (Na Uy), và một số thành phố tại Trung Quốc như Thâm Quyến, Phật Sơn, Đông Quan và Hàng Châu. Các thành phố này đã đưa ra nhiều cách làm hiệu quả, có thể được xem là bài học kinh nghiệm cho những đô thị khác.

Các chuyên gia cho rằng việc nâng cấp từ vùng phát thải thấp lên vùng không phát thải là khả thi, đặc biệt là đối với các thành phố đã có LEZ. Việc này có thể được thực hiện bằng cách siết chặt dần các tiêu chí khí thải. Một số thành phố như Amsterdam và Paris đã lên kế hoạch dần siết vùng LEZ hiện hữu thành ZEZ vào năm 2030.

Khi triển khai ZEZ, nhiều thành phố ưu tiên chuyển đổi các xe tải vì việc cấm xe cá nhân chạy xăng vào trung tâm có thể gây phản ứng từ người dân. Các thành phố như Amsterdam và Rotterdam đã bắt đầu bằng cách hạn chế xe tải không được lưu thông trong khu vực nội đô.

Các thành phố cũng bắt đầu với quy mô nhỏ, như cách của Thâm Quyến, nơi đã thiết lập 10 khu ZEZ với tổng diện tích 22 km2. Để tránh phản ứng từ cộng đồng, chính quyền đã định các khu vực nhỏ tại những vị trí có tính nhận diện cao.

Để hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ, các thành phố như Rotterdam đã mở rộng phạm vi các khoản trợ cấp mua xe tải điện và tư vấn chi phí, cung cấp thông tin liên quan đến các khoản miễn giảm thuế. Rotterdam cũng áp dụng giai đoạn chuyển tiếp kéo dài để loại bỏ dần xe chạy xăng hoặc dầu.

WRI cho rằng đẩy nhanh quá trình chuyển đổi sang phương tiện không phát thải là yếu tố then chốt để cải thiện chất lượng không khí, giảm rủi ro sức khỏe cho con người và cắt giảm lượng phát thải gây hại cho khí hậu và môi trường. Triển khai ZEZ có thể là thách thức, nhưng các thành phố như Amsterdam, Thâm Quyến và Rotterdam đã chứng minh rằng hoàn toàn khả thi.